Place i skw­ery miejskie jako przestrze­nie pub­liczne speł­ni­a­ją 3 pod­sta­wowe funkc­je: komu­nika­cyjną, reprezen­ta­cyjną i wypoczynkową. Rozłoże­nie akcen­tów pomiędzy nimi zależy od zakładanego charak­teru miejs­ca. Place mogą mieć charak­ter mon­u­men­tal­ny bądź kam­er­al­ny. Siłą rzeczy przy pro­jek­towa­niu placów mon­u­men­tal­nych kładzie się nacisk na funkcję reprezen­ta­cyjną. Pod  wzglę­dem komu­nika­cyjnym, z powodu dużych rozmi­arów, są to częs­to ulice i place przez­nac­zone dla ruchu samo­chodów. Place kam­er­alne nato­mi­ast cechu­ją się akcen­tem położonym na funkcję wypoczynkową, nie oznacza to jed­nak, że nie pełnią funkcji komu­nika­cyjnych i reprezen­ta­cyjnych. Dobrze zapro­jek­towany plac miejs­ki służy jako miejsce spotkań mieszkańców mias­ta, pełni rolę „salonu miejskiego”, miejs­ca do którego chęt­nie się przy­chodzi i w którym każdy dobrze się czu­je. W kwestii komu­nikacji,  kam­er­al­ny charak­ter placu wyma­ga ograniczenia uciążli­woś­ci związanej z ruchem samo­chodowym, dlat­ego kam­er­alne place miejskie częs­to stanow­ią stre­fy ruchu pieszego. Dobrze funkcjonu­ją także wraz z inny­mi rodza­ja­mi zrównoważonego trans­portu – ruchem rowerowym i komu­nikacją zbiorową. Jak wspom­ni­ano, plac kam­er­al­ny może również pełnić funkcję reprezen­ta­cyjną. W przy­pad­ku placów i skw­erów kam­er­al­nych zależy ona od  formy placu, przyjętej styl­isty­ki, a zwłaszcza jakoś­ci zas­tosowanych mate­ri­ałów. W naszym artykule sku­pi­amy się na omówie­niu pro­jek­towa­nia placów kam­er­al­nych, ze wzglę­du na ich duże walo­ry funkcjon­alne wpły­wa­jące na atrak­cyjnoś­ci przestrzeni miejskiej. Drugą przy­czyną potrze­by pop­u­laryza­cji kam­er­al­nych placów są wys­tępu­jące w pol­s­kich mias­tach wielo­let­nie zanied­ba­nia na tym polu. W okre­sie komu­nisty­cznym wybu­dowano wiele placów miejs­kich o charak­terze mon­u­men­tal­nym, niejed­nokrot­nie odb­ie­ga­ją­cych od rzeczy­wistych potrzeb użytkown­ików, pod­czas gdy niewielkie, dobrze zapro­jek­towane place i skw­ery „w ludzkiej skali” odpowiada­ją rzeczy­wistym potrze­bom mieszkańców i turystów. 
OLYMPUS DIGITAL CAMERA
OLYMPUS DIGITAL CAMERA
Pod wzglę­dem typo­log­icznym place i skw­ery moż­na zal­iczyć do kat­e­gorii wnętrz urban­isty­cznych, których wspól­ną cechą jest umiejs­cowie­nie w tkance miejskiej. Inny­mi wnętrza­mi urban­isty­czny­mi, zbliżony­mi charak­terem do kam­er­al­nych placów i skw­erów, są bul­wary spacerowe, prom­e­nady i pasaże hand­lowe. W tym wypad­ku wspól­nym wyróżnikiem jest nastaw­ie­nie na ruch pieszy. Omaw­iane zasady pro­jek­towa­nia placów i skw­erów są zbliżone także dla innych wymienionych typów wnętrz.  Co odróż­nia nato­mi­ast wnętrza o charak­terze lin­iowym od placów i skw­erów, to więk­szy nacisk na funkcję komu­nika­cyjną. Czym zatem różnią się same place od skw­erów? Cechą odróż­ni­a­jącą te 2 rodza­je wnętrz urban­isty­cznych jest ich charak­ter. Plac wyróż­nia się charak­terem urban­isty­cznym (architek­ton­icznym), pod­czas gdy skw­er posi­a­da charak­ter zielony, związany z domin­u­ją­cym ele­mentem roślin­noś­ci. Różny charak­ter obu rodza­jów omaw­ianych wnętrz urban­isty­cznych określa nieco odmi­en­ny nacisk na funkc­je, którym mają służyć. W przy­pad­ku skw­erów nacisk kładzie się na funkcję wypoczynkową, nato­mi­ast w przy­pad­ku placów miejs­kich na komu­nikację. Należy jed­nak pamię­tać, że kam­er­al­ny charak­ter obu rodza­jów wnętrz pre­destynu­je je do pełnienia funkcji wypoczynkowej, dlat­ego niezwyk­le istotne jest zapro­jek­towanie na nich wygod­nych miejsc do siedzenia. Aspekt komu­nika­cyjny placów i skw­erów wyma­ga bliższego omówienia, gdyż pro­jek­tan­ci częs­to zapom­i­na­ją, że pod­sta­wową funkcją przestrzeni pub­licznej w mieś­cie jest zapewnie­nie sprawnej komu­nikacji. W przy­pad­ku kam­er­al­nych placów, tak jak już wspom­nieliśmy wyżej, powin­na być to głównie nieu­ciążli­wa komu­nikac­ja piesza i rowerowa. Także i te rodza­je trans­portu miejskiego muszą być tak prze­myślane, żeby przemieszczanie się przez plac lub skw­er było proste i szy­bkie. Rozmieszcze­nie chod­ników należy dopa­sować do kierunk­ów przemieszcza­nia się ludzi, pamię­ta­jąc o jak najprost­szym połącze­niu głównych  gen­er­a­torów ruchu, czyli wlotów ulic, wejść do budynków itp. Typowym błę­dem pro­jek­towym jest przed­kładanie wiz­ji este­ty­cznej skweru nad jego funkcjon­al­ność.  Skutku­je to wydep­ty­waniem dzi­kich ścieżek przez trawni­ki, co w kon­sek­wencji i tak zaburza pier­wot­ną wiz­ję pro­jek­tan­ta. Na zapewnie­nie wygod­nych ciągów pieszych, o dużych promieni­ach zakrzy­wienia łuków, należy zwró­cić uwagę zwłaszcza w śród­mieś­ci­ach. Pro­jek­towanie, w myśl tzw. “ekologii”, zbyt dużych trawników, które trze­ba omi­jać, odnosi częs­to skutek odwrot­ny do zamier­zonego, gdyż zniechę­ca ludzi do porusza­nia się pies­zo po mieś­cie. Paradok­sal­nie więc, za najbardziej eko­log­iczne trze­ba niekiedy uznać całkowicie wybrukowane place miejskie, po których wygod­nie i sprawnie się chodzi, przez co umożli­wia­ją eko­log­iczną komu­nikację miejską. Bard­zo istot­nym, a nieste­ty niedoce­ni­anym w naszym kra­ju aspek­tem trans­portowym jest zapewnie­nie dobrej infra­struk­tu­ry rowerowej. Wyz­nacze­nie prze­biegu dróg rowerowych oraz dobór mate­ri­ałów nie powin­ny być pod­porząd­kowane wiz­ji este­ty­cznej, lecz zapew­ni­ać szy­bkie i wygodne poruszanie się row­erem. Częstym błę­dem w tej dziedzinie jest pop­u­larne obec­nie łącze­nie ruchu pieszego i rowerowego w tzw. cią­gi pies­zo-rowerowe. Jest to rozwiązanie niebez­pieczne i niefunkcjon­alne, gdyż piesi częs­to korzys­ta­ją z dro­gi rowerowej jako wygod­nego chod­ni­ka. Przy koniecznoś­ci takiego rozwiąza­nia trze­ba zwró­cić uwagę na zas­tosowanie zróżni­cow­a­nia poziomów i kolorów naw­ierzch­ni. Najlep­szym jed­nakże rozwiązaniem jest sep­a­rac­ja poszczegól­nych rodza­jów ruchu lub zas­tosowanie pasów rowerowych na jezd­ni­ach. Nie moż­na też zapom­nieć o zapewnie­niu miejsc parkingowych dla row­erów, co bard­zo wzbo­ga­ca plac pod wzglę­dem atrak­cyjnoś­ci dla row­erzys­tów. Dla sprawnej obsłu­gi komu­nika­cyjnej kam­er­al­nych placów miejs­kich ważne jest dobre sko­mu­nikowanie trans­portem zbiorowym, będą­cym mniej uciążli­wą alter­naty­wą trans­portu samo­chodowego. Tramwa­je lub auto­busy wjeżdża­jące z niewielką pręd­koś­cią na ryn­ki i ulice piesze są powszech­nym widok­iem w mias­tach Europy zachod­niej. Pro­jek­towanie kom­pozy­cji założe­nia urbanistycznego Dobre zakom­ponowanie  przestrzeni założe­nia urban­isty­cznego jest bard­zo ważne z punk­tu widzenia jego atrak­cyjnoś­ci. Po określe­niu funkcji placu prze­chodz­imy więc do pro­jek­tu jego formy. W tym celu sięg­ni­jmy do kilku pod­sta­wowych pojęć teorii kom­pozy­cji urban­isty­cznej. Każde wnętrze urban­isty­czne skła­da się z następu­ją­cych głównych ele­men­tów: ścian, podło­gi i sufi­tu. Są to tzw. ele­men­ty budu­jące wnętrze. Przy braku które­gokol­wiek z tych ele­men­tów nie może­my mówić o wnętrzu urban­isty­cznym. Najważniejszy­mi ele­men­ta­mi z punk­tu widzenia kom­pozy­cji placów miejs­kich są ściany i podło­ga. Sufitem najczęś­ciej jest sklepi­e­nie niebieskie, ewen­tu­al­nie korony drzew, dlat­ego rozważa­nia na jego tem­at może­my pom­inąć. Ele­mentem częs­to zanied­by­wanym w prak­tyce pro­jek­towej są ściany wnętrza urban­isty­cznego. Należy pamię­tać, że aby zapro­jek­tować ład­ny plac, nie wystar­czy wymi­ana naw­ierzch­ni i postaw­ie­nie ele­men­tów małej architek­tu­ry. Równie ważnym aspek­tem jest obramie­nie placu bądź skweru, czyli zapewnie­nie wnętrzu tzw. ścian. Ściany te najczęś­ciej tworzy zabu­dowa okala­ją­ca plac, jed­nak funkcję tę może również pełnić odpowied­nio wyso­ka roślin­ność. Brak ścian wnętrza powodu­je jego nieczytel­ność, która jest niepożą­dana zarówno ze względów este­ty­cznych, jak i funkcjon­al­nych. Najbardziej har­moni­jne place miejskie charak­teryzu­ją się zabu­dową obrzeżną, która najlepiej defini­u­je wnętrze urban­isty­czne. Dobrze, jeśli okala­ją­ca zabu­dowa ma podob­ną wysokość, ewen­tu­al­nie ze świadomie dobrany­mi ele­men­ta­mi domin­u­ją­cy­mi. Urban­iś­ci miejs­cy powin­ni więc pamię­tać o uwzględ­ni­a­n­iu w planach miejs­cowych uzu­peł­ni­a­nia luk zabu­dowy, rozbi­ja­ją­cych spójność kom­pozy­cyjną placów. Zdarza się także częs­to, że planiś­ci miejs­cy pro­jek­tu­ją skw­ery w miejs­cach, w których dla uzyska­nia spójnej kom­pozy­cji zespołów urban­isty­cznych powin­na znaleźć się zabu­dowa, np. w miejs­cach braku­ją­cych kamienic w zabu­dowie XIX-wiecznej. Należy pod­kreślić, że tego typu wciskanie zie­leni do mias­ta za wszelką cenę nie ma nic wspól­nego ze zrównoważonym roz­wo­jem przestrzen­nym. Pro­jek­tu­jąc zbyt dużo terenów zielonych w śród­mieś­ci­ach, zabier­amy cenne tere­ny pod zabu­dowę, przez co powodu­je­my rozras­tanie się mias­ta i zmusza­my mieszkańców do bardziej kosz­townych, dal­szych przemieszczeń. Bard­zo istot­nym aspek­tem dobrej kom­pozy­cji wnętrza urban­isty­cznego są właś­ci­we pro­por­c­je placu, czyli dobranie odpowied­niej wysokoś­ci ścian do wielkoś­ci placu. Różne wnętrza urban­isty­czne charak­teryzu­ją się odmi­en­ną opty­mal­ną wartoś­cią kąta środ­kowego. Przyj­mu­je się, że ide­alne place miejskie o charak­terze kam­er­al­nym posi­ada­ją kąt środ­kowy 30°. Takie właśnie pro­por­c­je posi­ada­ją uznawane za klasy­czne i najbardziej podzi­wiane włoskie place rene­san­sowe i barokowe (np. Plac Św. Mar­ka w Wenecji). Typowym prob­le­mem urban­isty­ki pol­s­kich miast, zwłaszcza leżą­cych na wschodzie kra­ju, jest niewiel­ka skala zabu­dowy, zbyt niska wobec dużych rozmi­arów placów rynkowych. W takich przy­pad­kach warto zwró­cić uwagę na uję­cie w planach urban­isty­cznych potrze­by wymi­any zabu­dowy na odpowiada­jącą skalą przyległym pla­com oraz wielkoś­ci i aspiracjom mias­ta. Bez budowy odpowied­nich ścian wnętrza, wymi­ana naw­ierzch­ni będzie tylko połow­icznym dzi­ałaniem, nie mogą­cym zag­waran­tować pow­sta­nia pięknego placu miejskiego. Ściany wnętrz urban­isty­cznych mają także nieba­gatelne znacze­nie funkcjon­alne, gdyż zabu­dowa okala­ją­ca place umożli­wia ich „życie” i jest bard­zo ważnym czyn­nikiem ich atrak­cyjnoś­ci. Kluc­zową sprawą jest zapewnie­nie usług cen­trotwór­czych – zwłaszcza gas­tronomii i innych miejsc sku­pi­a­ją­cych ludzi. Kam­er­alne place i skw­ery są ide­al­nym miejscem dla lokaliza­cji ogród­ków kaw­iar­ni­anych, dając możli­wość wyjś­cia ze sto­lika­mi w przestrzeń pub­liczną, dzię­ki czemu plac sta­je się atrak­cyjnym miejscem spotkań. Funkc­ja okala­jącej zabu­dowy powin­na odpowiadać zakładane­mu charak­terowi placu. Ściany urban­isty­czne są także bard­zo istotne w przy­pad­ku skw­erów i parków. Założe­nia parkowe właś­ci­wie obramione zabu­dową są bardziej atrak­cyjne z punk­tu widzenia este­ty­ki jak też cieszą się więk­szą pop­u­larnoś­cią użytkown­ików. Istot­nym czyn­nikiem jest tutaj poczu­cie bez­pieczeńst­wa, które daje bliskość zabu­dowy. Bada­nia dowodzą, że człowiek czu­je się bez­piecznie w parku, w którym z każdego miejs­ca widzi jego koniec. A koniec widoczny jest wtedy, gdy zza drzew wyła­nia się odpowied­nio wyso­ka zabu­dowa, stanow­ią­ca “ścianę” parku bądź skweru. Autor: Tomasz Zaborowski